چرا کودکان ۲ تا ۳ ساله گاز می‌گیرند و چنگ می‌کشند؟ راهکارهای علمی برای اصلاح رفتار

یکی از رفتارهایی که در کودکان بین ۲ تا ۳ سال مشاهده می‌شود، گاز گرفتن و چنگ زدن است. بسیاری از والدین از این رفتار نگران می‌شوند و نمی‌دانند که چگونه می‌توانند آن را کنترل کنند. در این مقاله، بر اساس مطالعات علمی و منابع معتبر روانشناسی کودک، به دلایل این رفتار پرداخته و راهکارهای اصلاحی را معرفی می‌کنیم.

۱. چرا کودکان گاز می‌گیرند و چنگ می‌کشند؟

این رفتار در کودکان ۲ تا ۳ ساله طبیعی است و بخشی از روند رشد آن‌ها محسوب می‌شود. اما علت‌های مختلفی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد:

۱.۱. ناتوانی در بیان احساسات

کودکان در این سن هنوز مهارت زبانی کاملی ندارند و برای بیان خشم، ناامیدی یا هیجان از رفتارهای فیزیکی مانند گاز گرفتن و چنگ زدن استفاده می‌کنند.

۱.۲. جلب توجه

برخی کودکان متوجه می‌شوند که وقتی این کار را انجام می‌دهند، توجه زیادی از والدین یا مربیان دریافت می‌کنند. بنابراین ممکن است برای دریافت واکنش، این رفتار را تکرار کنند.

۱.۳. کنجکاوی و یادگیری دنیای اطراف

کودکان نوپا از طریق حس‌های خود، از جمله دهان و لمس کردن، دنیای اطراف را کشف می‌کنند. گاز گرفتن می‌تواند بخشی از فرایند کنجکاوی و شناخت محیط باشد.

۱.۴. واکنش به استرس یا تغییرات محیطی

عواملی مانند ورود خواهر یا برادر جدید، تغییر محیط، استرس یا خستگی می‌تواند باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه شود.

۱.۵. تقلید از دیگران

کودکان رفتارهایی را که می‌بینند تقلید می‌کنند. اگر در محیط اطراف خود کودکانی را ببینند که این رفتار را انجام می‌دهند، ممکن است آن را یاد بگیرند.

۲. چگونه می‌توان این رفتار را اصلاح کرد؟

بر اساس تحقیقات روانشناسی کودک و رویکردهای تربیتی مثبت، روش‌های مؤثری برای اصلاح این رفتار وجود دارد:

۲.۱. حفظ آرامش و پرهیز از واکنش شدید

✅ چه نباید انجام دهید؟
❌ داد زدن، تنبیه فیزیکی یا تهدید کودک باعث تشدید رفتار او می‌شود. این روش‌ها کودک را گیج و مضطرب می‌کنند و اثر معکوس دارند.

✅ چه باید انجام دهید؟
وقتی کودک گاز می‌گیرد یا چنگ می‌زند، با لحن محکم اما آرام بگویید:
"ما دوستامون رو گاز نمی‌گیریم."
"چنگ زدن درد داره، لطفاً با دستات نوازش کن."

۲.۲. جایگزین‌های مثبت را آموزش دهید

✅ اگر کودک به دلیل ناتوانی در بیان احساسات این کار را انجام می‌دهد، به او روش‌های جایگزین یاد بدهید:

• به جای گاز گرفتن، بگو که ناراحتی (به او یاد دهید که بگوید "من عصبانی‌ام!")

• به جای چنگ زدن، به مربی یا والدین اشاره کند

• اگر کودک برای هیجان یا جلب توجه این کار را می‌کند، او را تشویق کنید که با کلمات یا دست زدن خوشحالی‌اش را نشان دهد

۲.۳. بی‌توجهی به رفتار نامناسب و توجه به رفتار مثبت

✅ اگر کودک متوجه شود که گاز گرفتن یا چنگ زدن باعث جلب توجه نمی‌شود، به مرور این رفتار کاهش می‌یابد. اما در مقابل، هنگامی که رفتارهای مثبت از خود نشان می‌دهد، به او توجه کنید و تحسینش کنید.

مثال:
✔️ وقتی به جای چنگ زدن، با هم‌بازی‌اش صحبت کرد، بگویید:
"آفرین که آروم حرف زدی! تو خیلی خوب می‌تونی دوستات رو خوشحال کنی."

۲.۴. استفاده از تکنیک "وقفه زمانی" (Time-Out)

✅ اگر کودک پس از چند بار توضیح دادن باز هم گاز گرفت، او را برای ۱ تا ۲ دقیقه در یک گوشه‌ی آرام بنشانید و به او بگویید:
"چون گاز گرفتی، باید کمی اینجا بمونی تا آروم بشی."

❗ توجه: این روش نباید مانند یک تنبیه شدید باشد، بلکه فقط فرصتی برای کودک است تا آرام شود.

۲.۵. پیدا کردن علت اصلی و رفع آن

✅ اگر کودک به دلیل اضطراب، خستگی یا تغییرات محیطی این رفتار را نشان می‌دهد، لازم است مشکل اصلی شناسایی شود:

• آیا کودک خسته یا بیش از حد تحریک شده است؟ برنامه خواب و استراحت او را تنظیم کنید.

• آیا در محیط جدیدی قرار گرفته است؟ به او کمک کنید تا احساس امنیت کند.

۳. آیا این رفتار نشانه‌ی مشکل جدی است؟

در بیشتر موارد، گاز گرفتن و چنگ زدن طبیعی و موقتی است و با روش‌های فوق کاهش می‌یابد. اما در موارد زیر، بهتر است با روانشناس کودک مشورت کنید:

⚠️ اگر کودک بعد از ۴ سالگی همچنان به گاز گرفتن و چنگ زدن ادامه می‌دهد.
⚠️ اگر این رفتار باعث آسیب جدی به دیگران یا خودش می‌شود.
⚠️ اگر همراه با رفتارهای بسیار پرخاشگرانه، اضطراب شدید یا مشکلات رفتاری دیگر است.

۴. نتیجه‌گیری: چگونه به کودک کمک کنیم این رفتار را ترک کند؟

✅ آرامش خود را حفظ کنید و واکنش شدید نشان ندهید.
✅ روش‌های جایگزین بیان احساسات را به کودک یاد بدهید.
✅ به رفتارهای مثبت او توجه کنید و تشویقش کنید.
✅ اگر لازم بود، از تکنیک "وقفه زمانی" استفاده کنید.
✅ ریشه‌ی مشکل را شناسایی کنید و محیط امنی برای کودک ایجاد کنید.

? به یاد داشته باشید: این رفتار در سنین پایین طبیعی است و اگر با رویکردهای درست با آن برخورد شود، معمولاً به‌مرور از بین می‌رود. والدین با صبوری و استفاده از روش‌های تربیتی علمی می‌توانند کودک را به مسیر صحیح هدایت کنند.